Çalışanların Dinlenme Hakkı Nedir?

Merhabalar Sayın Okurlarım; Geçtiğimiz hafta çalışanların dinlenme haklarından olan “Ara Dinlenme ”den bahsetmiştik. Bu haftaki konumuz ise “Ücretli Tatiller” olacak.

Ücretli Tatiller, günlük ve haftalık azami çalışma sürelerinin ve ara dinlenmelerinin düzenlenmesiyle çalışanların günlük dinlenmelerinin yanında, haftada tam bir gün kesintisiz dinlenmeleridir diyebiliriz.

Bu tatiller değişik toplumlarda farklı günlerde de olsa, toplumca kabul edilen dini ve ulusal günlerden işçilerinden yararlanabilmeleri için, söz konusu günlerde çalışmaları, ülkemizde Anayasa ve yasalarla güvence altına alınmıştır.

Ücretli tatillere ilişkin mevzuat hükümleri nispi kamu düzenine ilişkin hükümler olup, işçi kabul etse dahi, aleyhine sonuçlar doğuracak yasa hükmüne aykırı düzenleme ve uygulamalar hukuken geçersizdir. Nitekim bu husus İş Kanunun 45 nci maddesinde açıkça hüküm altına alınmıştır. Buna göre, toplu iş sözleşmelerinde ve iş sözleşmelerinde hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatillerde, ücretli izinlere ilişkin olarak işçilere tanınan haklara aykırı hükümler konulamaz. Ancak işçi yararına bir düzenleme yapılması, sözleşmelerle kanundaki haklardan daha elverişli hak ve menfaatlerin işçiye tanınması her zaman mümkündür.

Ücretli Tatillerden bir tanesi hafta tatilidir. Yoğun çalışma temposu içindeki işçilerin düzenli ve periyodik bir şekilde haftada bir gün dinlenmeleri, sağlıklarının korunması yanında, işçinin bir tam gününü ailesi ve işi dışında kendisini sosyal ve kültürel açıdan geliştirilmesine olanak vermesi gibi sosyal düşüncelere de dayanır.

Hafta Tatili Kanununa göre, nüfusu on bin veya daha fazla olan yerleşim yerlerinde her türlü fabrika, imalathane, tezgah, dükkan mağaza, yazıhane, ticarethane gibi yerlerin haftada bir gün tatil edilmeleri zorunludur. Ulusal Bayram ve Genel Tatiller Hakkında Kanunun 3.maddesinde açıkça ifade edildiği gibi, hafta tatili Pazar günüdür. Ancak bu konuda bazı işyerleri yürütülen işlerin tümü itibariyle ve kısmen hafta tatilinden istisna edilmişlerdir. Üç ana grupta toplanabilecek olan bu işyerlerinden birinci grupta olanlar, hastane, eczane, vapur, tramvay, su, elektrik, gaz, telefon şirketleri, müzeler, tiyatrolar, sinemalar ve eğlence yerleri, oteller gibi toplumun zorunlu ihtiyaçlarının karşılandığı kamu hizmetlerinin görüldüğü işyerleri; ikinci grupta, kolaylıkla bozulacak maddeler kullanan veya imal eden müesseseler; üçüncü grupta da, kesintisiz olarak yürütülmesi zorunlu olan işyerleridir. Belirtilen yerlerin hafta tatilinde faaliyetlerine devam edebilmeleri için, en yakın belediyeye bir yıl süre ile geçerli olan ruhsatname alması gerekir.

Mevzuatla işverene haftanın yedi günü faaliyetini sürdürme olanağının verilmesi, orada çalışan işçilerin de yedi gün tatil yapmaksızın çalıştırılmaları sonucunu doğurmaz. İşçilerin 7 günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az 24 saatlik dinlenme hakkından yararlanmaları şarttır. Aynı şekilde, işçilerin haftada altı günden fazla çalıştırılması yasaktır ve hafta tatilinden istisna edilen işyerlerinde de, Pazar günü vardiyasında çalışan işçilere hafta içinde bir gün tatil verilmesi gereklidir. Aynı şekilde postalar halinde çalışılan işyerlerinde de Pazar günleri çalışılan postada bulunan işçilere haftanın diğer bir gününde tatil yaptırılması zorunludur. Pazar günü çalışan işçinin hafta arasında tatil yapması gereken gün, o işçi açısından hafta tatili niteliğindedir. Bu beisle hafta tatilinin Pazar günü olması gerekmemekle birlikte, kesintisiz olarak en az 24 saat olması gerekmektedir.

İşçilere, dinlenmelerine ayrılan ve çalışılmayan, normal olarak Pazar günü, istisna en de haftanın başka bir günü için işveren tarafından bir iş karşılığı olmaksızın bir gündelik tutarında ücret ödenir. 1475 sayılı İş Kanunda işçinin hafta tatili ücretine hak kazanabilmesi için, tatilden önceki altı iş günüde, günlük çalışma sürelerine uygun olarak çalışmış olması şartı aranmaktaydı. 4857 sayılı İş Kanunda ise isabet olarak bu koşul aranmamıştır. Buna göre tatilden önceki altı iş günüde, kanuni günlük çalışma sürelerine uygun olarak çalışmış olmak koşulunun sağlanması halinde geçerli olacaktır.

Kanunda hafta tatili ücretine hak kazanmak açısından yedi günlük zaman dilimi içimde, tatil gününden önce 63.maddeye göre belirlenen iş günlerinde fiilen çalışmış olmak koşulu aranmakla beraber, bazı günlerin de çalışılmış günler gibi hesaba katılacağı hükme bağlanmıştır. Bunlar, çalışılması halde kanunen çalışılmış sayılan süreler; günlük ücret ödenen veya ödenmeyen kanun veya sözleşme hükmüyle kabul edilen tatil günleri; evlenmelerde üç güne kadar, ana ve babanın, karı ve kocanın, kardeş veya çocukların ölümünde iki güne kadar verilmesi gereken izin süreleri; bir haftalık süre içinde kalmak üzere işveren tarafından verilen izin süreleri ve hekim raporuyla verilen hastalık ve dinlenme izinlerine ilişkin sürelerdir.

Aynı şekilde, zorlayıcı ve ekonomik bir sebep olmaksızın işyerinde çalışma, işveren tarafından haftanın bir veya birkaç gününde tatil edildiğinde bu günler de çalışılmış gibi sayılır. Hafta tatili ücreti, işçinin asıl ücretidir. Bunun dışındaki ek ödemeler hesaba katılmaz.

Uygulamada, yasaya aykırı olmasına rağmen, işçinin normal çalışma süresini tamamladıktan sonra hafta tatili günde de çalıştırıldığı görülmektedir. Bu çalışmalar için %50 zamlı ücret ödenmelidir. Bu göre, hafta tatilinde çalışan işçiye, hafta tatili günü için çalışmadan yasa gereği almaya hak kazandığı bir gündelik tutarındaki ücretine, bir günlük çalışması karşılığında yüzde elli zamlı olarak hesaplanan bir günlük ücret, yani işçinin 1,5 gündeliği daha eklenecek ve bu şekilde, o gün için toplam 2,5 gündelik ücret ödenmesi gerekmektedir.

Haftaya ulusal bayram ve genel tatil günlerindeki çalışmalardan bahsedeceğiz.